“Matbaanın Osmanlı Topraklarına Geç Gelmesinin” Müsebbibini Aramak Ya Da Eski Bir Tartışmaya Dâhil Olmak

Abstract

Barut?ateşlisilah teknolojisi, pusula, kâğıt ve matbaa erken modern dönem olarak adlandırılan 1450?1750 arası döneme damgasını vuran dört büyük icat olarak kabuledilir. Avrupa’da Erken modern dönemin başında kullanılmaya başlayan matbaanın Osmanlı Devleti’nin Müslüman reayası tarafından kullanılmaya başlaması aynı dönemin sonlarına doğru olmuştur. Osmanlıların matbaayı kullanımının gecikmesinin müsebbibini arayan bazı tarihçiler ya da bazı araştırmacılar genellikle zanlı olarak müstensihlerin/hattatların kazançlarının kesilmesini istemeyen ve matbaa kullanımını yasakladığı iddia edilen Osmanlı devlet aklını hedef göstermektedirler. Bu iddiaların sahipleri Osmanlı Devletini bağnaz bir düşüncenin taşıyıcısı olarak mahkûm etme eğilimindedirler. Bu iki iddia bahsi geçen döneme damga vuran diğer icatların ne kadar benimsenip benimsenmediğine bakılarak tartışılmalıdır. Böylece matbaanın kabulünde ya da Osmanlı topraklarına getirilmesinde yaşanan gecikmede Osmanlı devlet aklının rollünün olup olamayacağısorusuna, konu bağlamından koparılmadan daha sağlıklı bir şekilde cevap verilebilir. Ayrıca modernist/ilerlemeci paradigmalar penceresinden meseleye bakmak neticeitibariyle yanlış bir görüşe neden olur. Bu çalışma matbaanın Osmanlı Devleti’ne “geç gelmesine” dair bu ilkeler üzerinden birinceleme yapma amacındadır.

Gunpowder?firearmstechnology, compass, paper and printing press areregarded asthe four great inventions that left their mark on the period between 1450 and 1750, which is called asthe early modern era. The use of the printing press, which began to be used at the beginning of the early modern era in Europe, by the Muslim subjects of the Ottoman State occurred towards the end of thesame period. Some historians orresearchers who attempt to find the perpetrator who caused the “delay” in the use of the printing press by the Ottomans generally point as suspects to the Otto? man state mentality that did not want earnings of copyists/calligraphers’ to bereduced and was alleged to have banned use of the printing press. Those who are behind these allegations areinclined to condemn the Ottoman State as bearer of a bigoted thought. These two allegations need to be discussed by considering to what extent the otherinventions that left their marks on the said period were adopted. In this way, it will be possibleto find a healthier answer to the question of whether or not the Ottoman State mentality had a part to play in the delay observed in the introduction of the printing press into the Ottoman land without taking thesubject at hand out of its context. In addition, looking at the matterfrom modernist/progressive paradigmsin thefinal analysislead to formation of falseinferences. This study aimsto conduct an investigation on the basis of principles concerning the “delay” in the introduction of the printing press into the Ottoman State.