Macar Turan Derneği, İmam Abdüllatif Efendi ve Ermeni Meselesine Dair Macarca Bir Broşür

Abstract

Türkoloji araştırmaları nedeniyle fikri anlamda güç kazanan ve Panslavizm ile Pangermenizm akımlarına karşı alternatif bir akım olarak ilk kez Macaristan’da ortaya çıkan Turancılık akımı, XIX. yüzyılın sonlarından XX. yüzyılın başlarına giden süreçte etkili olarak Macarların Türk dünyası ile iletişime geçebileceği bir dayanak oldu. Macar Turancıları 1910 yılında Turan Derneği’ni (Magyar Turáni Társaság) kurarak Turán adlı bir dergi yayınlamaya başladılar. Bu fikir akımı Osmanlı İmparatorluğu’ndan Türkiye Cumhuriyeti’ne giden yolda her iki toplumu yakınlaştıran kültürel bir köprü vazifesi gördü. Macar Turancıları Anadolu’da emperyalizme karşı verilen bağımsızlık savaşını desteklediler. Turan Haber Ajansı’nı kurarak Türklerin Milli Mücadelesinin haklılığı konusunda yoğun bir propaganda yaptılar. Turan Derneği ise I. Dünya savaşı yıllarında yaşanan göçler ve Ermenilerin bu göçlerin kurbanı olduğu iddialarının Macar kamuoyunda da tartışıldığı Milli Mücadele dönemi ve sonrasında, bu iddiaların karşısında tavır alarak bunların Türkiye’ye karşı bir iftira kampanyasının parçası olduğu yönünde çalıştı. Bosna Hersek’in Avusturya Macaristan tarafından ilhakı nedeni ile buradaki Müslümanların dini görevleri ile ilgilenmek üzere Macar Hükümetinin talebi doğrultusunda 1910 yılında Osmanlı Hükümeti tarafından Macaristan’a gönderilen İmam Abdüllatif Efendi de Turan Derneği’nin faaliyetleri içinde aktif olarak yer aldı. Milli Mücadele döneminde Mustafa Kemal Paşa ve Türklerin Macaristan’daki sesi oldu. Avrupa kamuoyunun Ermeni meselesine dair izlediği haksız tutumu açıklamak için etkili bir basın kampanyası yürüttü. Abdüllatif Yayınevi tarafından 1923 yılında Budapeşte’de İngilizlerin iftira kampanyasını yalanlamaya yönelik kanıtlar içeren Macarca bir broşür yayınlandı. Bu çalışmada orijinal adı “Bizonyitékok az Angol Rágalmak Cáfolatához” (İngiliz İftiralarının Yalanlanması Üzerine Kanıtlar) başlığını taşıyan ve henüz Türkçeye çevrilmemiş olan bu eserden hareketle, Turan dergisi ve Macar arşiv belgeleri kullanılarak bu broşürün önemi, Macar Turan Derneği ile bağlantılı olan İmam Abdüllatif Efendi’nin faaaliyetleri bağlamında ele alınarak, dönemin Türk-Macar ilişkileri çerçevesinde değerlendirilecektir.

Pan-turanianism, which gained intellectual relevance due to Turcology research and emerged for the first time in Hungary as an alternative movement against Panslavism and Pangermenism movements, became a basis for the Hungarians to communicate effectively with the Turkish world from the late 19th century to the early 20th century. In 1910, the Hungarian followers of Turanism founded the Turan Association (Magyar Turani Társaság) and began publishing a magazine called Turán. This intellectual movement served the function of a cultural bridge that brought the two communities closer on the path starting from the Ottoman Empire to the Turkish Republic. Hungarian Turanists supported the war of independence against imperialism in Anatolia. They founded the Turan News Agency and made intensive propaganda regarding the rightfulness of the Turkish National Struggle. During and after the National Struggle period, during which discussions were conducted about migrations and the alleged victimization of Armenians in these migrations taking place in World War I, the Turan Association stood against these claims and tried to prove that all of these were part of a campaign of slander against Turkey. Imam Abdüllatif Efendi, who was sent to Hungary by the Ottoman Government in 1910 at the request of the Hungarian Government in order to deal with the religious duties of the Muslims here due to the annexation of Bosnia and Herzegovina by the Austro-Hungarian Empire, also actively took part in the activities of the Turan Association. He became the voice of Mustafa Kemal Paşa and the Turks in Hungary during the National Struggle period. He conducted an effective press campaign to explain the unfair attitude of the European public towards the Armenian issue. In 1923, a Hungarian pamphlet was published by the Abdüllatif Publishing House in Budapest with evidence to disprove the British slander campaign. In the current study, on the basis of this pamphlet, of which original name is ‘‘Bizonyitékok az Angol Rágalmak Cáfolatához ’(Evidence on Disproving the English Slander) and which has not been translated to Turkish yet, and by making use of the Turanian Journal and Hungarian archive documents, the importance of this pamphlet is discussed within the context of the activities of Imam Abdüllatif Efendi concerning the Turanian Association and within the framework of Turkish-Hungarian relationships.