Kiborion Tipin Mimari Forma Dönüşümü, Gelişimi ve Bizans’taki Formasyonu

Abstract

Bizans dini mimarisinde farklı adlar altında toplanmış birçok yapı grubu bulunmaktadır. Plan şemaları dikkate alınarak yapılan bu sınıflandırmalardan birini de ülkemizde Yunanca aslına uygun olarak kiborion olarak adlandırdığımız, yabancı araştırmacıların farklı isimlerle değerlendirdiği yapılar oluşturmaktadır.Bir plan şemasının adlandırması olarak kullandığımız kiborion'un kelime anlamı en basit şekliyle kubbeli gölgelik olup, baldakenle eşanlamlı bir ifadedir. Mısır sanatından itibaren görülen bu şema, tahttapınak bağlantısı içinde ele alınarak kozmik bir ifadeye büründürülmüştür. Birçok kültürde karşımıza çıkan kiborion, Bizans sanatı içinde de değişik kullanımlarla varlığını sürdürmüştür. Bu basit form giderek bir mekan şeması haline gelmiş ve ilk örnekler, martyrion'larda uygulanmıştır. 6. yüzyıldan 14. yüzyılın sonuna kadar geniş bir dönemde bir kilise plan şeması haline gelmiştir. Bu şemada inşa edilen yapılar genel hatlarıyla, kare bir naosun dört köşesinde yükselen ve cephe boyunca genişleyen kemerler ve bu kemerlerin arasında oluşan pandantiflerle taşınan bir kubbeden oluşmaktadır.İstanbul ve Anadolu'da çok sayıda örnekle temsil edilen kiborion tipli yapılar, Balkanlar'da ve Kafkas mimarisi içinde de azımsanmayacak sayıda örnek vermiştir. Tip, erken dönemlerden itibaren fazla bir değişime uğramadan varlığını sürdürürken, şema olarak diğer plan tiplerinin de özünü oluşturmuştur

In the Byzantine religious architecture, there exist many plan typologies associated with various terms. One of these classifications, according the plan schemes, is what we call “ ciborium” type in Turkish, of which foreign scholars have defined with different terms.“Ciborium” in architectural meaning indicates a simple domed place, and it is synonymous with the baldachin. This scheme seen from Egyptian architecture which has been put into a relation with the throne and the temple and gained a cosmic meaning. This structure existed in different cultures as in the Byzantine one, but with different use. In the course of time this simple form has become a spatial definition, and its first examples have been applied at the martyriums. The same form turned into an ecclesiastical plan scheme form sixth to the end of twelfth century. The structures built in this scheme generally consist of a square shaped naos supporting four arches and a dome supported by the pendentives between these arches.The ciborium- type structure is represented with many of examples around Istanbul and Asia Minor, and in significant quantity in the Balcan and the Caucasian areas. The type has shown only few modifications and formed the core of other plan typologies