Matbaa Öncesi Osmanlı Toplumunda Kitaba Sahip Olmak ya da Olamamak: Bir Maliyet Hesabı Denemesi/Önerisi

Abstract

Barut-ateşli silah teknolojisi, pusula, kâğıt ve matbaa erken modern dönem olarak adlandırılan 1450- 1750 arası döneme damgasını vuran dört büyük icat olarak kabul edilir. Barutun, ateşli silahlarda kullanımı Avrupa’da Feodalitenin yıkılmasını ve milli devletlerin kurulmasını sağlamıştır. Pusula ise yeni coğrafi keşiflerin önünü açarak yenidünyaların keşfini sağlamıştır. Kâğıt-matbaa da bilgiye erişimi kolaylaştırdığı ve ucuzlattığı için insanlık tarihinde büyük bir değişime neden olmuştur. Erken modern dönemin başlarında icat edilen matbaanın, Osmanlı Devletinde Müslüman reaya tarafından kullanılmaya başlanması ilgili dönemin sonlarına tekabül eder. Bu gecikmenin nedeni, İbrahim Müteferrika tarafından kurulan matbaanın başarılı olup olmadığı, olduysa ne kadar başarılı olduğu gibi hususlar ciddi bir tartışma konusu olma özelliğini muhafaza etmektedir. Bu çalışma Müteferrika matbaasının ne kadar başarılı olduğu, kitap maliyetlerinde ne kadar bir ucuzlama sağladığı sorularına cevap verme amacındadır. Amaca ulaşmak için yazma eserler ile matbu eserlerin kıyaslanması hususunda bir maliyet hesabı önerilmektedir. Matbaanın kitap maliyetlerinde meydana getirdiği ucuzlama, matbu kitabın el ile yazılması durumunda ortaya çıkacak maliyet ile kıyaslanmasıyla ortaya konabilir. Elde edilen sonucun daha anlamlı olabilmesi için kıyaslamada kullanılan yazma kitap maliyetleri ile matbu kitap maliyetleri, kitabın potansiyel müşterisi konumunda bulunan bir vasıfsız işçi, bir vasıflı işçi ve bir müderrisin yevmiyesine bölünerek, kitapların emek cinsinden maliyetleri üzerinden bir değerlendirme yapılmıştır.

Gunpowder-firearms technology, compass, paper and printing press are regarded as the four great inventions that left their mark on the period between 1450 and 1750, which is called as the early modern era. The use of gunpowder in firearms led to the demise of Feudalism in Europe and establishment of nation states. The compass, on the other hand, opened the door to geographical discoveries thereby leading to discovery of new worlds. The paper-printing press, too, gave rise to a huge change in the history of mankind by making access to information easy and cheap. The use by the Muslim subjects of the Ottoman State of the printing press, which was invented at beginning of the early morning period, corresponds to the end of the said period. Topics such as the reason behind this delay, whether the printing press introduced by Ibrahim Muteferrika was a success or not and if it was, to what extent it was successful still maintain their relevance as points of serious discussion. This study aims to find answers to questions such as to what extent Muteferrika’s printing press was successful and how much it reduced book costs. To this end, it is suggested that a comparison be made between handwritten books and printed books. The fall in the book costs caused by the printing press can be revealed by comparing the cost of the printed book with its possible cost if it were to be written by hand. In order tor ender the obtained result more significant, an evaluation was made by dividing the costs of handwritten books and printed books used in the comparison by daily wages of an unskilled worker, a skilled worker and a professor, thereby obtaining the costs of the books in terms of labor.