MACAR TÜRKOLOG VÁMBÉRY’NİN TÜRKİSTAN SEYAHATİNDE “BÜYÜK OYUN” UN İZLERİ _Orijinal Fotoğraflarla Birlikte_

Abstract

Doğu ve Batı’yı birleştiren Türkistan coğrafyası, kendi kökenlerini arayan Macarlar açısından çok önemli bir araştırma alanı olmuştur. Türkistan’da XIX. Yüzyılın sonlarına doğru Macaristan’da Türkoloji’nin gelişme kaydettiği dönemde, nüfuz alanları yaratmak isteyen İngiltere ve Rusya arasında bilimsel literatürde ‘’ Büyük Oyun’’ olarak adlandırılan siyasi ve ekonomik rekabet sürüyordu. Macaristan’da Türkolojinin kurucusu olan Macar Türkolog Ármin Vámbéry de ‘’Büyük Oyun’a ‘’dâhil oldu. Türkistan‘a seyahat ederek hazırladığı raporları, İngiltere’ye verdi. Vámbéry’nin Türkistan seyahatnamesinde oryantalizmin izleri, Rusya’ya karşı İngiliz emperyalizmini Türkistan konusunda desteklemesinin bir sonucu idi. Onun Türkoloji Bölüm Başkanlığını elde etmesinin ya da Rusya’nın Panslavizm politikasına karşı Pantürkizmi ilan etmesinin geri planında İngiltere desteği vardı. Vámbéry’ye karşı, Rusların onun Türkistan seyahatini yalanlamaları, İngilizlerin ise onu desteklemeleri İngiliz –Rus çekişmesinin bir Macar Türkoloğun şahsında tebarüz etmesi demektir. Bu çalışmanın amacı, henüz Macar arşiv belgelerine ve diğer Macar kaynaklarına dayanılarak pek araştırma yapılmamış olan adı geçen konuda, büyük ölçüde bunlardan yararlanılarak, Vámbéry’nin Türkistan seyahatinden hareketle, İngiliz Rus çekişmesinin zaman zaman da ittifakının izleri sürülerek, Macar Türkologların Orta Asya çalışmalarıyla “Büyük Oyun ”a dâhil oldukları ve bunun sonuçlarından İngiltere ile Rusya’nın zaman zaman ittifak yaparak yararlandıkları şeklinde açıklanabilecek muhtemel bulguları, tarih disiplininin yöntemi kullanılarak, İngiltere ile Rusya’nın Orta Asya politikası bağlamında değerlendirmektir. Ayrıca Türkistan’a giden seyyahlardan kalan orijinal fotoğraflardan örnekler sunulacaktır.

Central Asia where connects the East and the West is a special area of research for Hungarians looking for their origins. In Central Asia, towards the end of the 19th century, in the period when Turkology developed in Hungary, the political and economic rivalry between the Great Britain and Russia, which wanted to create areas of influence in Central Asia, was called the "Great Game" in the scientific literature. Ármin Vámbéry, who was the founder of Turcology in Hungary, also got involved in the Great Game. During his visits to Central Asia, he prepared reports and gave these to England. Traces of orientalism in Vámbéry’s Central Asia Travel Book were the result of his supporting British imperialism against Russia in Central Asia. The reason behind his acquiring the Chairmanship of Turcology Department or declaring Pan-turkism policy against Russia’s Pan-slavism was there the support of England. Vámbéry established the foundation of Turcology education in Hungary by systematizing Turkic dialects in the Central Asia and while his travels to Central Asia were denied by Russians and supported by the English, which shows that English-Russian rivalry found a body in a Hungarian Turcologist. The purpose of the current study is to explore the traces of the conflicts and sometimes agreements of Britain and Russia on the basis of Vámbéry’s travels to Central Asia by using the data found in the documents from Hungarian archives and sources and to evaluate the involvement of Hungarian Turcologists in the “Great Game” and how Britain and Russia benefited from their findings by using the method of the discipline of History within the context of the Central Asian policies of Britain and Russia. Moreover, samples of the original photos remaining from travelers visiting Turkestan will be presented.