Mâturîdî’nin Kitâbü’t-Tevhid İsimli Eserinde Budizm’e Atıflar: Sümeniyye Örneği

Abstract

Semerkand’da yetişen en önemli Müslüman Türk âlimlerden birisi kabul edilen Mâturîdî, kelâma dair olan Kitâbü’t-Tevhid isimli eserinde “Sümeniyye” adında bir zümreden bahseder. Mâturîdî Sümeniyye ekolünü âlemin ezelî olduğunu ve bir yaratıcısının olmadığını savunan materyalist felsefe akımı kabul edilen Dehriye içerisinde zikreder. Burada söz konusu zümrenin düşüncelerini İslam âlimlerinin düşünceleriyle karşılaştırır. Bunların âlemin oluşum ve işleyişine dair tasavvurlarını eleştirmekte; ilim ve hikmetten yoksun olduklarını vurgulamaktadır. Biz bu çalışmamızda Mâturîdî’nin eserinde bahsi geçen Sümeniyye isimli grubun Budizm olup olmadığını ele alacağız. Bu manada öncelikle Sümeniyye adının sümenat, sraman, semeniye (sekizciler) gibi muhtelif kökenleri üzerinde duracağız. Daha sonra da Mâturîdî’nin eleştirilerinde haklı olup olmadığını Budist inanç esasları ve âlem tasavvuru açısından ortaya koymaya çalışacağız.

Imam al-Mâturîdî, one of the most important Muslim Turkish scholars raised in Samarqand, mentiones a group called “Sumaniyya” in his book titled Kitâbü'tTevhid. Al-Mâturîdî mentions “Sumaniyya” inside of Dahriyye, in which the materialist philosophical movement, which claims that the universe is eternal and that there is no creator. He compares thoughts of this group with those of Islamic scholars. He criticizes their thoughts of the formation and functioning of the universe; emphasizes they are devoid of knowledge and wisdom. In this work, we will examine whether the group mentioned as “Sumaniyya” in al-Mâturîdî’s work is Buddhism or not. In this sense, firstly we will emphasize the various origins of the “Sumaniyya” such as Sumenat, Sraman, Semeniye (followers of Eightfold ways). We will then try to show whether al-Mâturîdî’s criticism is justified in terms of Buddhist beliefs and the thoughts of the universe.