Stratford Canning’in Kaleminden Osmanlı İmparatorluğu’nun Durumu ve İstanbul’daki Üç İsyan (1807-1809)

Abstract

Stratford Canning, İngiliz dışişlerinde çalışmaya başladıktan kısa bir süre sonra Mayıs 1808’de İstanbul Büyükelçisi Robert Adair’in yanına birinci katip olarak atanmıştır. O yılın Temmuz ayı başlarında, Portsmouth’tan yola çıkarak üç ay sonra Ekim 1808’de Çanakkale Boğazı’nın dışında Bozcada’ya varmış, ancak 11 Kasım’da Boğazdan içeriye ilerleyebilmiş, başkente ise ancak Çanakkale Antlaşması’nın imzalandığı 5 Ocak 1809’da ulaşmıştır. Yola çıktığı tarihlerde, Osmanlı Devleti’nin başında Kabakçı Mustafa isyanı (Mayıs 1807) sonucu Sultan III. Selim’in hal’ edilmesiyle tahta çıkmış olan IV. Mustafa bulunuyordu. IV. Mustafa’nın on dört aylık saltanat devri ise Temmuz 1808’deki yeni bir isyan hadisesiyle son bulmuştur. Alemdar Mustafa Paşa’nın öncülüğünde gerçekleştirilen saltanat değişikliği sonucu II. Mahmud tahta çıkmıştır. II. Mahmud tarafından Sadrazam tayin edilen Alemdar Mustafa Paşa ise bu görevinde ancak dört ay kalabilmiş ve Kasım 1808’de gerçekleşen başka bir isyan sırasında ölmüştür. S. Canning, 25 Mart 1809 tarihli raporunda tüm bu isyan hadiselerinin ayrıntılarına yer vermiştir. S. Canning, kaleme aldığı raporunda İstanbul’da yaşanan üç isyan olayının nedenleri ve sonuçlarının yanında, Osmanlı Devleti’nin askeri ve ekonomik durumu ile devletlerarası ilişkilerine dair de bilgiler vermiştir. Bu çalışmada S. Canning’in raporunda yer verdiği bilgiler, diğer kaynaklardaki bilgilerle karşılaştırılmak suretiyle bir değerlendirmeye tabi tutulacaktır.

Stratford Canning, (st Viscount Startford de Redcliffe, 1786-1880), was appointed as secretary to Robert Adair's mission to Constantinople (1808-1809), after a short period of his service as pré cis-writer at the British Foreign Office. The embassy set sail from Portsmouth early in July and the mission reached the Island of Tenedos just outside the Dardanelles in October 1808, three months after they had left England. On 11th November 1808, they were at liberty to proceed and able to reach capital city on the day of Treaty of Dardanelles was signed (5th January, 1809). When they went on voyage, reigning Sultan Mustafa IV, succeeded the Ottoman throne after Sultan Selim III, who was deposed as a result of Kabakç ı Mustafa Rebellion (May, 1807). Sultan Mustafa IV’s short period of reign, 14 months, ended with another rebellion that broke out in July, 1808 and Sultan Mahmut II was enthroned as the new Sultan as a result of change of reign under the leadership of Alemdar Mustafa Pasha who was appointed as grand vizier by the Sultan Mahmut II. Grand Vizier’s term could only lasted for four months because he died at the time of another rebellion that broke out in November, 1808. Startford Canning gave detailed account of these three rebellions in his report dated 25 March, 1809. He explained the economic and military conditions of Ottoman Empire and his international relationships as well as the causes and results of these three rebellions. In this study, his report will be evaluated by comparing his account with other historical sources.